Denizli Diş Teknisyenleri Derneği Başkanı Yunus Keysan’la, diş teknisyenliği ve meslekte yaşanan sorunları üzerine yaptığımız röportajımız…
Dernek hakkında bilgi verir misiniz?
“Denizli Diş Teknisyenleri Derneği Başkanı Yunus Keysan. Dernek başkanı görevimi yaklaşık 15 yıldır 2010 yılından bu yana sürdürüyorum. Meslek derneğimize üye 200 üyemiz bulunmaktadır. Denizli’de 25 tane diş laboratuvarı var. Her laboratuvarın personel sayısı farklıdır. Bazı laboratuvarlar 5 kişiyle çalışırken, bazısı 15 kişiyle çalışıyor. Özel diş hastanelerinde istihdam edilen meslektaşlarımız var. Diş Teknisyenleri Derneğimiz Yaklaşık 45 yıl önce kuruldu. Meslek Odası kriterlerini biz şuanda karşılayamıyoruz. İstanbul, Ankara ve İzmir’de meslek odamız var. Biz çalışmalarımıza dernek olarak devam ediyoruz. Bütün odalarımızın ve derneklerimiz bağlı olduğu federasyon Ankara’da bulunuyor. Meslek sorunlarımızı federasyonumuza bildiriyoruz. Federasyon Başkanımız istek, öneri ve taleplerimizi Bakanlığa bildiriyor.”
Diş Teknisyenliği nedir, diş teknisyenleri neler yapar?
“Diş teknikeri; diş hekimleri tarafından belirlenen tedavi yöntemine uygun olarak kaybedilen dişlerin ve ağız fonksiyonlarının yeniden oluşturulmasını sağlamak için çene ve yüz bölgesine uygulanan hareketli, çene ve diş protezlerini laboratuvar ortamında yapan, yapılmasını sağlayan kişiye verilen mesleki unvandır. Zirkonyum, kaplama, implant, köprü diş, çelik damak, iskelet damak gibi hekimin aldığı model üzerinde protezi uygulayan teknik personel demektir. Diş teknikeri okuldan mezun oldu geldi. Bizden iş istedi. Yeni mezun meslektaşımıza pratikte işi biz öğreteceğiz. İlk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Diş Protez Bölümü 1984 yılında kuruldu. Bölümümüzün sayısı her geçen gün artıyor.”
Diş protezleri ve malzemeleri üretimi eskiden daha mı zordu? Teknolojinin gelişmesiyle üretim kolaylaştı mı?
“Teknolojinin gelişmesi işlerimizi çok kolaylaştırmadı. Diş yapılırken, hastaların beklentileri değişti. Şimdi diş hastalığı olanlar, diş kaybı ve eksiği olanlar internetten araştırma yapıyor. Youtube’ye girerek yurtdışında diş nasıl yapılıyor araştırıyor. Dünyanın diğer ülkelerinde yapılan dişleri inceliyor. İnternette araştırma yapan hasta bize teknik terimleri öğrenip geliyor. Hasta ‘ben bunu istiyorum, bunun fiyatı nedir’ diyerek yaklaşıyor. Eskiden internetin olmadığı zamanlarda diş hekimi nasıl bir tedavi uygularsa hasta ona uyardı. Önceden çok fazla ürün çeşidi yoktu. Günümüzde yapılan ar-ge çalışmaları neticesinde zirkonyum, emax, cam seramik, biodent gibi birsürü diş çeşidi bulunuyor. Hastanın bütçesine göre, diş çeşitleri sunuluyor.”
Diş malzemeleri pahalandı mı?
“Diş malzemeleri genelde Avrupa ülkelerinden geliyor. Japonya ya da Güney Kore’den geliyor. Çin malı diş malzemesi bizde yok. Çin son 5 yıldır iyi ürünler üretmeye başladı. Biz 50 yıldır Alman, Fransız ve İsviçre ürünleri kullanıyoruz. Diş malzemelerini Euro kuru üzerinden alıyoruz. Herhangi bir malzemenin fiyatı Euro kuruna göre artış gösterebiliyor. Bundan 20 yıl öncede fiyatlar aynıydı, şimdi de fiyatlar standart. Yurtdışından gelen ürünlere ek vergi uygulanabiliyor.”
Diş implantı nedir, nasıl yapılır?
“Diş implantı, protetik diş tedavisi ve ağız, diş ve çene cerrahisi, periodontoloji ve estetik diş hekimliği ana bilim dallarının konusuna giren insan dişinin kökünü taklit etmeye çalışan alternatif tedavi yöntemidir. Kron, diş köprüsü, hareketli diş protezi, takma diş, yüz protezi gibi diş protezlerini desteklemek veya ortodontik tedavilerde sabit destek olarak kullanmak için çene kemiği ya da kafatası kemiklerinin içine cerrahi uygulama ile yerleştirilen tıbbi bir üründür. İmplantları uygulama yöntemlerini kapsayan disipline ise implantoloji adı verilmektedir. İmplant oyulmuş diş kemiği içerisinde zirkonyum dioksit ve titanyumdan yapılma vidaların diş kemiğine yerleştirilmesiyle yeni bir diş kökü elde etme amacıyla yapılan bir tedavidir. Diş implantının protez kısmını biz yapıyoruz. Diş implantının pratikte yaygınlaşması 2000’li yıllarda başladı. Biraz pahalı olduğu için halk tarafından fazla tercih edilmiyor. İmplantlar yabancı menşeli ürünler. İmplant ürünleri yurtdışından geldiği için pahalıya mal oluyor. İmplant üretilirken, yüksek teknoloji gerektiriyor. İmplant titanyumdan yapılıyor. Titanyum diş dokusuna uyum sağlıyor. Titanyum doku dostu olduğu için mühendislik açısından çok iyi işlenebiliyor. Çene kemiğine yerleştirilen implant titizlikle yerleştiriliyor. İmplant doğru uygulanmalıdır. Sadece diş hekimi olmakla olmuyor. İmplant yapımını öğrenmek için eğitim almak gerekiyor. Seminerlere katılmak gerekiyor. Çene cerrahisi alanında eğitim almak gerekiyor. Her canı para kazanmak isteyen bir diş hekimi bu işi yapamaz. Önce eğitim gerekiyor. İşi tam manasıyla bilmeyen hastanın dişlerine zarar verebilir. İmplant yapmak için çene kemiğinizin kalın olması gerekiyor. Çene kemiği ince olanlara diş tozu kullanılarak çene kemiği kalınlaştırılıyor. Bütün işlemler sorunsuz yapılmalıdır. Biz implantlar yerleştirildikten ve ölçü alımından sonra dişlerimizi yapıp hekime gönderiyoruz.”
Diş Teknisyenlerinin ne gibi meslek problemleri var?
“Meslektaşlarımızın ağır çalışma problemleri var. Ekonomik sıkıntılarımız var. Diş malzemelerinin pahalanması ve artan dükkan kiraları karşısında sorunlar yaşıyoruz. Bizim mesleğimizin en büyük problemi personel yetersizliğidir. Yetişmiş, eğitimli teknik eleman bulma konusunda problem yaşıyoruz. Diş hastanelerine, laboratuvarlara çok sayıda diş teknikeri aranıyor. Diş protez bölümünden mezun olanlar bu arza karşılık veremiyor. Çok fazla tekniker aranıyor. Tekniker bulunamadığı için 10 kişinin yapması gereken işi 6 kişi yapıyor. Teknik personel aranıyor, bulunamıyor. Az sayıda personele çok iş yaptırınca iş kalitesi düşüyor. Diş teknikerleri 8 saat çalışacağına 10 saat çalışıyor. Personele fazla yükleniyorlar. Üniversite’de bölümümüzü okuyan gençler olsa bile yetersiz kalıyor. Mesleğimiz karmaşık bir tekniktir. Meslek yüksek okullarında verilen 2 yıllık eğitim yeterli gelmiyor. Bu okulların Avrupa ülkelerinde karşılığı 4 yıldır. Meslek Yüksek okulu öğrencilerimiz mezun olduğu zaman hiçbir bilgiye sahip olmuyor. Meslek Yüksek okulunda sadece teorik eğitim alıyoruz. Uygulamada bir bilgiye sahip olunmuyor. Donanım olarak eksiklik oluyor. Donanım eksikliği olunca, işverenler çok fazla maaş vermek istemiyor. İşverenler de az para verdiği için bu bölümü bitiren diş teknisyenleri bu işi yapmak istemiyor.”
Yurtdışından gelen turistler neden Türkiye’de diş yaptırıyor?
“Yurtdışından çok sayıda turistin gelerek diş yaptırmasının sebebi tamamen ekonomiyle alakalı. Almanya’da diş yaptırmak isteyen bir kişi 15 bin Euro ödeyecekse, Türkiye’de bunu 4 bin Euro gibi bir fiyata yaptırabiliyor. Dişlerini yaptırmasının yanında, tatilini de yapıyor. Tatil paketiyle beraber bu masrafı 5 bin Euro ya mal oluyor. Avrupa ülkelerinde işçilik çok pahalı. İşçilik çok pahalı olduğu için dişler pahalıya yapılıyor. Türkiye’de işçilik ucuz. Amerika, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda gibi ülkelerde diş yaptırmak çok pahalıya mal oluyor. Bazı Sosyal devlet ilkesi olan ülkelerde devlet tarafından karşılanıyor.”
Diş teknisyenliği gelecek vaat eden bir meslek mi?
“Sağlıkla ilgili her bölüm gelecek vaat eden meslekler arasındadır. Diş teknisyenliği, gelecek vaat eden, bu bölümü okuyanın işsiz kalmayacağı meslekler arasında. Diş Protez Teknolojisi bölümünden bir öğrenci tam donanımlı olarak kendisini yetiştirir ve mesleğini iyi öğrenirse işsiz kalmaz. Aynı zamanda okuyarak, öğrencilik zamanında da çalışırsa iyi para kazanır. Elleri yetenekliyse, bu işi yapmaya yatkınsa aranan bir teknik adam olur. Ben lise eğitimi alan öğrencilere diş teknikeri olmayı tavsiye ederim. Sadece okumak için okumasınlar. Okul okurken bu işi öğrensinler. Öğrencilerde öğrenmek isteği olsun. Mesleğinizi sevin. Bu işi öğretecek tecrübeli bir laboratuvar olmalı. Tecrübeli bir ustaları olmalı. Meslek Yüksek Okulları yoğunlaştırılmış eğitim olduğu için okurken çok fazla zamanın olmuyor. Yaşayarak öğrenmeli öğrenciler. Bizim okulumuz sabah 08:00’de başlardı, akşam 17:00’a kadar ders görürdük. Diğer fakülteler yarım gün ders görürken biz tam gün gördük.”
Diş teknik laboratuvar açmak çok maliyetli midir?
“Diş laboratuvarı açmak bir teknikerin kapasitesiyle alakalıdır. Sadece yaşlılara yapılan damaklardan yapacak olan küçük bir işletme açarak bu işi yapabilir. Tam teşekküllü, çok amaçlı bir diş protez laboratuvarı açmak için 5 milyona yakın para gider. Çok fazla paraya laboratuvarda açılabilir, bunun sonu yok. Cihazlarınızın çeşitliliği, kapasite gibi faktörlerde vardır.”
Sizin mesleğinizde de piyasa fiyatının altına iş yapan meslektaşlarınız var mı?
“Denizli’de 200 diş hekimi varsa, bu diş hekimlerinin baktığı hastaların sosyal durumu aynı değil. Bazı diş hekimleri yüksek fiyata çalışıyor. Bazı diş hekimleri ekonomik olarak uygun fiyata yaptıkları için hasta portföyü bellidir. Bazı hastaların sadece dişlerini kullanmak dışında beklentisi olmuyor. Estetik beklentisi olan hastalar yüksek fiyatlar isteyen diş hekimlerine gidiyor. Bazı diş laboratuvarları kalitesiz iş yaparken, bazıları kaliteli iş yapıyor. Her şey tamamen hastanın beklentisine bağlı.”
Devlet Hastanelerine bağlı Diş Hastanelerinde diş yapılıyor mu?
“Devlet hastanelerinde diş yapılıyor. Diş hastanelerinde kalite sorunu var. Bu hastanelerde ihale usulü bu işler yapılıyor. İhaleyi en ucuza veren bu işi alıyor. En ucuza fiyat verende en az maliyetli malzemeyi kullanıyor. En az teknik kabiliyete sahip personeli çalıştırıyor. Devlet hastanelerinde diş eksikliği gideriliyor mu, gideriliyor. Hastalar az para veriyor. Özel diş hastanelerindeki gibi kaliteli diş yaptırma şansı devlet diş hastanelerinde bulunmuyor. Devlet Hastanesinden yaptırdığı dişten şikayet etse de hastalar çaresiz. Beğenmiyorsan, özel hekime git diye cevap alıyor hastalar. Devlet Diş Hastanelerinde de kaliteli diş hizmeti verilebilir. Bu Sağlık Bakanı ile bu olmaz. Gelişmiş bir sistem kurulabilir. Gelişmiş ülkelerde oturmuş bir sağlık sistemi var. Avrupa Ülkelerinde küçük yaştan itibaren yapılması gerekenler yapıldığı için diş kaybı yaşayan sayısı çok az. Her hasta kontrole gidiyor düzenli olarak. Düzenli olarak diş kontrollerini yaptıran hastalar diş hizmetinden faydalanabiliyor. Türkiye’de diş hekimine dişler kaybedildikten sonra gidiliyor.”
Diş estetiği nedir, bilgi alabilir miyiz?
“Estetik diş hekimliği veya kozmetik diş hekimliği, estetik ve kozmetik diş hekimliği dalıdır. Genellikle dişlerin ve diş etlerinin veya ısırığın görünümünü iyileştiren herhangi bir diş tedavisine atıfta bulunmak için kullanılır. Öncelikle diş estetiğinde renk, pozisyon, şekil, boyut, uyum ve genel gülümseme görünümünde iyileştirmeye odaklanır. Diş kaybı olan hastaların protezleri ona göre yapılmalıdır. Yan bölgelerde bulunan diş kayıpları sonucu dişte çöküklük görülür. Dişe karşıdan baktığınızda yapılan diş altın orana uymalıdır. Diş yapımında da altın oran önemlidir. Amaç sadece estetik değildir, fonksiyon önemlidir. Çiğneyebilmek, düzgün ısırabilmek önemlidir. Bazı hastalar diş yaptırdım, çekirdek yiyemiyorum der. Bu diş yapılırken, fonksiyon eksikliğinden olur. Karşıdan estetik görünümde çok önemlidir. Teknisyenler teknik kurallara uyarak çalışmalıdır. Hasta elma yiyebilmeli, salatalığı parçalamadan yiyebilmeli. Bu önemlidir, hekimle işbirliği çerçevesinde her şey yapılabilir. Konuşmada bile protez doğru yapılırsa bazı kelimeleri söyleyebiliriz.”
Son olarak ne söylemek istersiniz?
“Devlet Planlama Teşkilatının kapatılması bütün meslekler açısından kötü oldu. Fakültelerde yıllık 500 tane hekim yetiştiriyorsunuz. Bu yetişen 500 hekim için kaç tane teknikere ihtiyaç olacağı ona göre hesaplanmalıdır. Ortalamaya göre 500 hekime 5000 tane teknisyen gerekirken 2000 teknisyen yetiştirirsen problem oluyor. 5000 tane tekniker gerekiyorken, sen 10000 tekniker yetiştirirsen bu fazlalık ne olacak diye planlamak gerekiyor. Bu dengeyi devlet kurmalı. Önceden Devlet Planlama Teşkilatı vardı. Bende bütün meslek örgütü başkanları gibi Devlet Planlama Teşkilatının kapatılmasından rahatsızım. Planlama olmalı. Planlama yapılmaksızın yapılan her şey zarar getirir. Kaç öğrenci Üniversiteye başlayacak. Ülkenin nüfusuna göre kaç diş yapılıyor, kaç hekim gerekir, kaç tekniker gerekir bunlar hesaplanmalı. Bazı bölümleri okuyan çok fazla vatandaş varken, bazı bölümlere öğrenci bulunamıyor. Öğrencilere belirli üniversitelere yönlendirip, sonra ben size iş vermek istemiyorum anlayışı yanlıştır. Üniversitelerde bütün bölümlere eşit dağılım yapılmalıdır. Her şey plansızlıktan oluyor. Devlet Planlama Teşkilatı tekrar açılmalıdır.” BURAK COŞKUN
