Pul koleksiyonerliği bir dönem çok değerliydi. Denizlili kağıt ve eski metal paraları inceleyen koleksiyonerleri nümismatlar ve posta pullarını inceleyen koleksiyoner filatelistler artık kalmadı. Denizli’nin son filatelisti Ferit Tahta, 40 yıldır neredeyse dünyanın tüm ülkelerinden topladığı 1 milyondan fazla pulla tarihe ışık oluyor.
Evinin bir odasındaki kutularda muhafaza ettiği posta pulu ve malzemesiyle filateli inceleme ve saklama sanatı üzerine söyleştik.
Sizi tanıyabilir miyiz?
“Ben Ferit Tahta Denizli Pul Evi kurucusuyum. Ben pul toplamaya 8 yaşında başladım. 40 yıldır pul topluyorum. Babam bana bir pul albümü almıştı. Babamın aldığı pul albümüyle koleksiyonerliğe başladım. Önce gelen mektuplardaki pulları sökmeye başladım. Arkadaşlar arasında değiş tokuşa başladık. Denizli’nin tek pulcusu Çınar Meydanı’ndaydı. Oradaki pulcuya giderek harçlıklarımı oraya yatırırdım. Babamın verdiği harçlıklarımla postaneye giderek pul satın alırdım. Başka çocuklar markete giderdi, ben harçlığımı alınca postaneye giderdim. Pul toplamaya böyle başladım.”
Filateli nedir, bize filateli inceleme sanatını anlatır mısınız?
“Filateli; posta pulları, mektup, mektup zarfı, ilk gün zarfı, özel gün damgası, damgalar, antiye, telgraf kağıdı, kıymetli evrak ve mors alfabesi kağıdını inceleme sanatıdır. Filateli ile uğraşanlara filatelist denir. Filatelipulculuk ve koleksiyonerlikten çok daha farklıdır. Filatelist yaklaşık 10 yıldan fazla pul toparlayan, pulları ve mektup zarflarını, pula ve mektuba basılan mühürleri anlayan ve anlatan kişidir. İncelenen her pul hakkında özel deftere not alınır. Pulun tarihi tutulur. Filatelist günde en az 3 saat çalışır. Filatelist olmak için pulları 10 yıldan fazla gözlemlemek gerekir. Pulu tanımak gerekir. Çoğunlukla pul koleksiyonculuğu ile karıştırılmaktadır. Pul koleksiyonculuğu posta pullarının biriktirilmesinden ibaretken, filateli, pulları bilimsel olarak inceleme konusu olarak değerlendirir. Filateli’de pullar incelenirken elle tutulmaz, pul santim sütün minimetre ile ölçülür. Pul maşası ve profesyonel büyüteçle incelenir. Pullar üzerinde çalışma yapılırken pul maşası ile tutularak zamkın zarar görmemesi sağlanır ve parmaklardaki kir, toz ve yağlardan korunmuş olur. Çoğunlukla beyaz eldiven kullanılır. Güçlü bir büyüteç ise pulun kâğıt ve baskısındaki detayların daha iyi görülmesini sağlar. Ayrıca odontometre ile pulların dantel ölçülerinin ölçülmesi de gerekebilir.”
Pul inceleme sanatı (Filateli) üniversitelerde bir bölümü var mı? Dünyanın farklı ülkelerinde fileteli bir meslek midir?
“Ben 40 yıldan fazla süredir pul topluyorum. Pul toplamanın sonu yok. Pul koleksiyonculuğu zamanla aşka dönüşüyor. Üniversitelerde Sanat Tarihi Bölümü var ama pul ve kıymetli posta evrakı (Filateli) üzerine bir ders olduğunu düşünmüyorum. Gelişmiş ülkelerde üniversitelerde ders var. Amerika’da kıymetli posta evrakı, pul üzerine bir enstütü var. Bilim insanları posta ile gönderilen bütün materyalleri burada inceliyor. Amerika ve İngiltere’de Üniversitelerde (philately) bölümü var. Bu kişiler milli kütüphanelerde ve müzelerde bu iş üzerine çalışıyor. Amerika Birleşik Devletlerinin Teksas eyaletinde, sadece filateli üzerine; WineburghFilateli Araştırma Kütüphanesi var. West Campbell Road, Richardson, Texas’da ve İngiltere British museum’dafilately müzesi var.”
Denizli’de filatelistlerin ve pul koleksiyonerlerinin derneği var mı?
“Filateli Dernekleri var, bu dernekler postadan geçmiş her materyali inceliyor. Filatelistler ve Pul koleksiyonerleriFilateli Derneği çatısında toplanıp dernek buluşmaları düzenliyor. Koleksiyonerler fikir alışverişleri yapıyor. Tam takım, damgalı pullu bir mektup zarfı üzerinde saatlerce bilimsel çalışma yapılabilir. Denizli’de Filateli Derneği yok. Türkiye’de İstanbul Kadıköy’de Filateli Derneği var. İzmir’de var. Ben kendimi çok profesyonel olarak görmüyorum, benden daha profesyonel çalışanlar var. Ben 40 yıldır pul biriktiriyorum ama 10 yıl yurtdışında olduğum zamanlarda ara verdim. Gerçek bir Filatelist ömrünü pul zarf ve mektuplara adamıştır.”
Filatelistler pulları ve bu evrakları nasıl saklar? Standart bir saklama koşulu var mıdır?
“Pulların ayrı saklama koşulları var. Kağıda basılmış mühürlerin ayrı saklama koşulları var. Mektup ve posta malzemelerini ayrı saklama koşulları vardır. Çalışma odanızda rutubet olmamalı. Çalışma masanızda nem olmamalı. Nem olursa posta pulu ve kıymetli evraklar bozulur. Puldaki zamk erir. Pul özelliğini kaybeder. Ortam nemli olursa pul deftere yapışır ve yırtılır. Ortam çok sıcak olursa pul kurur ve kırılır. Taş baskıyla basılan pullar daha sağlam olurdu. Şimdi ofset baskı var ve pullar çok dayanıksız. Ofset baskı pullar güneş gördüğü zaman rengini değiştirir.”
Pulları nasıl alıyorsunuz? Yurt dışından pul mu sipariş ediyorsunuz? Pulları değiş tokuş mu yapıyorsunuz?
“Türkiye’deki arkadaşlarla beğendiğimiz pulları düşük bir ücret karşılığında takas yapıyoruz. Verilen ücrette kargo ücretidir. Eski’den Denizli’de ‘Pul Evi’ vardı. Denizli’de pul evi kalmadı. Arkadaşlarımızla sosyal medya üzerinden iletişim kuruyoruz. Benim sosyal medya kullanıcı hesabım Denizli Pul Evi’dir. Bu işi Denizli’de değer vererek yapan kişilerden birisi benim. Yurtdışından filatelist arkadaşlarım var. Birbirimize pul gönderiyoruz.”
Biz pullar üzerinde ailecek inceleme yapıyoruz dediniz, anlatır mısınız?
“Biz ailecek pullar üzerinde inceleme yaparız. Filateli malzemeleri bizi dinlendiriyor. Ben pulları incelerken stresten uzaklaşıyorum. Elimde hep büyütecim olur. Pul sipariş ederim. Gelen pul paketini masanın üzerine dökeriz. Eşim, kızım, oğlum ve ben hemen incelemeye başlarız. Tablo resmi olan pulları kızım toplar. Futbolla ilgili olan kısımları oğlum toplar. Çiçekli olanları eşim kendisine ayırır. Geriye kalan diğer pulları ben alır inceler ve deftere eklerim.”
Şimdiye kadar kaç pul biriktirdiniz? En çok hangi ülkenin pullarını beğeniyorsunuz?
“Yaklaşık 40 yıldır pul biriktiriyorum. Evimin bir odası kutularla dolu. Biriktirdiğim pulların sayısı 1 milyonu geçti. Posta mektupları ve sayısız miktarda zarflarım var. Özellikle benim için en önemlisi tam takım üzerinde pulu olan, zarfı mühürlü olan ve içinde mektubu olan zarflardır. Benim dünyanın bütün ülkelerinden pullarım var. Yeni Zelanda’dan tutun, Papua Yeni Gine’ye kadar Rusya Federasyonu, Kanada gibi ülkelerden sayısız miktarda pullarım mevcut. 100 yılı geçmiş olarak Alman İmparatorluk döneminden kalan pullarım var. Nazi Almanya’sı pullarım mevcut. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği döneminden kalan eşsiz pullarım mevcut. Cumhuriyet Dönemi basılmış pullarım mevcut. Osmanlı İmparatorluğu döneminden kalan pullarım mevcut. Şimdi olmayan ülke Çekoslovakya dönemi pullarım var. En çok şimdi ilgiyle sakladığım olmayan ülke Çekoslovakya pullarımı çok severim. Şimdiki pulların çoğu ofset baskı. Eskiden kalıp gravür baskı vardı. Her renk için ayrı bir kalıp oluşturulur. Gravür baskı yapan eski büyük ustalar vardı.”
Mektup zarfları ile mektupları da toplayıp inceliyorum dediniz, anlatır mısınız?
“Filateliinceleme sanatı sadece pullarla sınırlı kalmıyor. Mektuplar, mektup zarfları, pullar, pulların üzerine ve mektuba basılan mühürlerin tamamını içeriyor. Posta ile gönderilen her iletişim evrakına filateli giriyor. Her pulun kendine özel ilk gün kartları, zarfları var. Bunlar İngilizce’de ‘firstday of issuecover ya da firstdaycover (FDC) olarak geçer. İlk güne özel pullar için basılmış kartlar. Türkiye’de Türk Postanesi de bu işe başladı. Postane’ninfilateli internet sayfası var.”
Elinizde Almanya’da, Avusturya’da yazılmış 100 yıllık aşk mektupları var, bilgi verir misiniz?
“Filateli’de tek pul olmaz. Her şey tam takım olmalı. Bir sevgiliye yazılmış mektup içinde hatıra barındıran olmalıdır. El yazısıyla yazılınca çok değerli oluyor. Eskiden telefon olmadığı için sevgililer birbirine her şeyi sorar ve saklarmış. Elimde Almanya’da savaş döneminde yazılmış bir banka ihtarname mektubu var. Banka borcunuzu ödemezseniz, evinize el koyacağız diye muhatabına mektup göndermiş. Almanya savaş döneminde olmasına rağmen, banka müşterisine kullandığınız krediyi geri ödeyin diye ihtarname göndermiş. 1933 yılından mektup var. 1920 yılından mektup var. 1944 yılından mektup var. Bu mektuplar el yazısıyla inci gibi yazılmış. Bir Avusturyalı kadının sevgilisine yazdığı aşk mektubu var adı Anna. 2. Dünya Savaşı’ndan kalan 1944'te bir Alman kadının, asker eşine yazdığı bir mektup var. Yaşanmış hikayeleri olan mektupları incelemeyi çok seviyorum. Bu sevgiler artık yaşamıyor.”
Mektuplaşmak ve mektuba pul yapıştırıp göndermek artık var mı? Mektuplaşmanın yerini internet mi aldı?
“Eskiden mektuplaşmak bir kültürdü. İnsanlar mektup göndererek iletişim kurardı. Mektuplar el yazısıyla dikkatlice yazılır ve özenle gönderilirdi. Yurtdışına giden gurbetçiler ailesine, öğretmenine, sevgilisine mektuplar gönderirdi. Mektupların içine anı fotoğrafları konulurdu. Yurtdışındakiler sevdiklerine o ülkenin en yüksek banknotlarından koyar ve gönderirdi. Benim babam gurbetçiydi. Babam Libya’da uzun yıllar çalıştı. Babam kendinden haber vermek için bize her hafta mektup gönderirdi. Artık her şey dijitale döndü. Artık mektup yerine e-mail gönderiliyor. E-mail bir üst seviyeye çıktı. İletişim için sosyal medya programlarını akıllı telefonlardan kullanıyoruz. Mektuplaşmak nostaljide kaldı. Yılbaşında kartpostal gönderenler bitmese de var.”
Pulun değerli olduğunu nasıl anlıyorsunuz? Pula çıplak elle dokunduğumuzda değersiz bir kağıt parçası mı olur?
“Pulun çıkış tarihi önemlidir. Pulun kaç yıl önce basıldığı, kaç tane basıldığı değerli olmasını büyük ölçüde etkiliyor. Eski bir pulun ne kadar temiz bir ortamda saklandığı değerini belirler. Üretim yılında kaç tane basıldığı çok önemli. Devlet matbaasında 10 bin adet basılan pulla, 100 bin adet basılan pulun değeri çok fark eder. Tirajı az olan az sayıda basılmış pulun değeri çok yüksek oluyor. Filateli malzemelerini çok iyi koşullarda saklamak gerekiyor. Nemden korumak gerekiyor. Pula çıplak elle dokunmamak gerekiyor. Pulları eldiven ile ve maşa ile tutmak gerekiyor. Pulun üzerinde asla parmak izi olmamalı. Sandık lekesi dediğimiz, sararma çirkinleşme asla olmayacak. Yırtık, Kırışıklık asla olmayacak, dantelde eksiklik olmayacak. Pulun arkasında zamk ilk günkü gibi bozulmamış olmalıdır.”
Pul ve kıymetli posta evrakları çok para kazandırır mı?
“Bende dünyanın bütün ülkelerinden pul var. Almanca, Fransızca, İngilizce ve İspanyolca el yazısıyla yazılmış yaklaşık 1 asırlık mektuplarım var. Pullar ülkelerin kültürüyle alakalıdır. Moğolistan’ın pulları çok canlı ve renklidir. Ben Moğol pullarını çok severim. Bende Çin’den, Japonya’dan bile pullar mevcut. Paraguay’dan, İtalya’dan, Kolombiya’dan pullar mevcut. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinden pullar mevcut. İstanbul Filateli Derneğinin yıllık basmış olduğu kataloglar var. İstanbul Filateli Derneği çok iyi işler yaptı. Osmanlı İmparatorluğumuz döneminden Cumhuriyet dönemimize kadar bütün pullar İstanbul Filateli Derneğinde var. En çok değerli pullar İngiliz pulları arasından çıkıyor. En pahalı pullar İngiltere de satılıyor. Az sayıda basılmış, 1 tane kalmış, çok iyi korunmuş pullar milyarlara kadar satılıyor. Nadir ve çok iyi korunmuş pulları arayıp bulmalıyız. Ben kutu olarak, paketlerle pul satın alıyorum. Bazen çok nadide pullar çıkabiliyor. İngiltere’den pul getirttim. İçerisinden 1 tane Osmanlı pulu çıktı. Bizde çok nadir orijinal pullar da var. Orijinal bir pul bazen 1.500 TL’ye kadar satılabiliyor.” BURAK COŞKUN